Zbliżający się rok 2017 jest rokiem jubileuszu nadania Lublinowi praw miejskich. Z tej okazji jest wiele inicjatyw uczczenia takiej rocznicy, która pojawia się raz na sto lat.
Ja wystąpiłem z inicjatywą uhonorowania „100 wybitnych lublinian i ludzi zasłużonych dla Lublina”.
Z tej setki wyróżniłem siedmiu władców, którzy z perspektywy siedmiu wieków najbardziej przyczynili się do chwały Lublina i jego późniejszej pozycji na mapie Polski:
1. Leszek Czarny. Książę Małopolski (starszy, przyrodni brat Łokietka), sprawujący władzę w latach 1279-1288, jeszcze przed nadaniem praw miejskich Lublinowi. Pobił Jadźwingów i uwolnił wziętych do niewoli mieszkańców Lublina. Postawił kościół parafialny (farę), jako wotum za zwycięstwo. Jemu też przypisuje się budowę romańskiej wieży zamkowej. Z księciem tym związana jest najpiękniejsza legenda lubelska: „Sen Leszka Czarnego”. Fara – jeden z dwóch (obok ratusza) najważniejszych obiektów w średniowiecznym mieście, została niefortunnie rozebrana w połowie XIX wieku.
2. Władysław Łokietek – książę od 1306 r. a w latach 1320-1333 – król Polski. 15 sierpnia 1317 r. nadał miastu przywilej lokacyjny, przyczyniając się do rozwoju miasta w sposób zorganizowany, nadając autonomię administracyjną, sądowniczą i gospodarczą wójtowi, Maciejowi z Opatowca.
3. Kazimierz Wielki – król Polski w latach 1333-1370. „Zastał Lublin drewniany, a zostawił murowany”. Mało jest miast w Polsce, które zawdzięczałyby królowi tyle inwestycji: zamek, kaplica zamkowa, mury obronne miasta z bramami i kościół dominikanów. Zamek zburzył książę Rakoczy w 1657 r., mury zostały rozebrane (ich fragment mamy przy Bramie Krakowskiej). Ale istnieją inne obiekty, przynoszące dotąd chwałę Lublinowi (niektóre z nich są częściowo, lub znacznie przebudowane).
4. Władysław Jagiełło – wielki książę Litwy od 1377 r., król Polski w latach 1386-1434, wybrany w Lublinie przez rycerstwo polskie na męża młodziutkiej Jadwigi i króla Polski. Po wielkim zwycięstwie pod Grunwaldem kazał postawić w Lublinie kościół Wniebowzięcia NMP – jako jedyne w Polsce wotum za zwycięstwo nad Krzyżakami (kościół budowali … wzięci do niewoli Niemcy!). Król też wystroił kaplicę zamkową Świętej Trójcy freskami bizantyjskimi, tworząc z niej kulturowy unikat, gdzie katolicki, gotycki Zachód styka się z bizantyjskim Wschodem. Dla mieszczan lubelskich król ustanowił prawo składu, zmuszające obcych kupców do wystawiania towarów w mieście oraz 16-dniowy jarmark na Zielone Świątki.
5. Kazimierz Jagiellończyk – wielki książę Litwy od 1440 r., król Polski w latach 1447-1492. Ustanowił Lublin stolicą województwa (wyodrębnionego z woj. sandomierskiego) i zwiększył liczbę jarmarków w mieście do 4 w roku.
6. Zygmunt August – król Polski i wielki książę Litwy w latach 1548-1572. Doprowadził w Lublinie do zawarcia unii realnej między Polską i Litwą, tworząc wielonarodową Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Najdłużej istniejąca na świecie unia realna między państwami jest symbolem idei współistnienia wielokulturowego państwa, gwarantującego szlachcie swobody polityczne i wyznaniowe. W uznaniu dla dokonań Lublina jako miejsca, symbolizującego tę ideę, miasto zostało wpisane na Listę Dziedzictwa Europejskiego (jako jedno z 29 miejsc w Europie).
7. Stefan Batory – król Polski i wielki książę Litwy w latach 1576-1586. W 1578 r. król ustanowił w Lublinie Trybunał Koronny – najwyższy sąd apelacyjny dla szlachty w sądowniczej prowincji Małopolsce, do której, od roku 1589 włączona została Ukraina wraz z Kijowem. Lubelski trybunał przyczynił się do powstawania rezydencji magnackich w mieście – sędziowie trybunału i jego marszałkowie, budowali sobie pałace, które obecnie świadczą o dawnej pozycji Lublina, jako jednej z dwóch stolic polskiego sądownictwa. Paradoksalnie – sądownicza prowincja Małopolski (z Ukrainą), była kilkakrotnie większa od prowincji Wielkopolski (z Mazowszem), choć historyczne nazwy sugerują co innego.