10. Biernacki Mieczysław (1862-1948) – lekarz, działacz społeczny i oświatowy. Urodzony w Giżycach (południowa Wielkopolska), ukończył studia medyczne w Berlinie i w Dorpacie. Do Lublina przybył w 1889 r., gdzie rozpoczął pracę jako lekarz. Od 1892 r. pracował przez pół wieku w Szpitalu Bożego Jana, zostając w 1901 r. ordynatorem, a później dyrektorem szpitala. Walcząc z epidemiami, zaprojektował budowę wodociągów. Działał w różnych stowarzyszeniach medycznych, w wielu organizacjach gospodarczych (towarzystwach kredytowych i spółdzielniach), w organizacjach oświatowych (macierz Szkolna, „Światło” i inne), stojąc przez wiele lat na ich czele. Zaangażował się w tworzenie wielu instytucji kultury i sportu w mieście (biblioteka, muzeum, teatr, klub sportowy). Był też dziennikarzem „Kuriera Lubelskiego”, a po jego zamknięciu w 1906 r. wydawał własną gazetę „Kurier” i był jej redaktorem. Jako publicysta zajmował się m. in. krytyką literacką i muzyczną. W czasie II w. św. udzielał w szpitalu schronienia więźniom zamku , Majdanka (tzw. Dzieciom Zamojszczyzny – w czerwcu 1944 r.), partyzantom i Żydom. Zmarł w Lublinie. Pochowany na cmentarzu przy ul. Lipowej.
Lublin City Tour
Niespokojny wiek XIII
III. NIESPOKOJNY WIEK XIII – kalendarium.
Mamy z historii Polski udokumentowane najazdy ze wschodu i północnego wschodu. Trudno stwierdzić, czy każdy szlak tych wojsk przebiegał przez Lublin. Skoro po 1240 r. ruski kniaź ewakuował się przed Tatarami z Halicza do Chełma, jest całkiem prawdopodobne, że stamtąd szły kolejne wyprawy na Lublin, lub dalej – za Wisłę:
1. 1205 – najazd księcia Romana Halickiego, oblężenie Lublina, zwycięska bitwa pod Zawichostem.
2. 1241 – najazd Batu-Chana na Polskę, dotarcie tatarskich wojsk aż pod Legnicę.
3. 1244 – najazd Prusów.
4. 1244 – najazd księcia halickiego Daniela na Lublin. Mimo wielu teorii, ruski kniaź grodu nie zdobył.
5. 1253 – układ Polaków z ruskim księciem Danielem, który w Drohiczynie został koronowany na króla Rusi, spodziewając się ze strony polskiego i węgierskiego rycerstwa anty-tatarskiej krucjaty.
6. 1255 – najazd króla Litwy Mendoga na Lublin.
7. 1256 – najazd Jadźwingów na Lublin.
8. 1259 – najazd Tatarów na Sandomierz (idących przez Lublin?).
9. 1264 – najazd Jadźwingów.
10. 1265- 1266 – najazdy Rusinów.
11. 1273 – najazd Litwinów i Jadźwingów.
12. 1278 – najazd Litwinów i Jadźwingów.
13. 1278 – najazd Tatarów na Wąwolnicę, bitwa pod Kębłem.
14. 1280 – najazd wojsk tatarsko-ruskich na Koprzywnicę (koło Sandomierza), ich przemarsz z Chełma przez Lublin – za Wisłę. Zwycięska dla Polaków bitwa pod Goźlicami.
15. 1281 – niszczycielski najazd Jadźwingów na Lublin (znany z legendy o śnie Leszka Czarnego).
16. 1282 – odwetowa wyprawa Leszka Czarnego na państwo Jadźwingów,
17. 1282 – najazd Litwinów na Lubelszczyznę.
18. 1285 – najazd Litwinów na Lubelszczyznę.
19. 1287 – najazd Tatarów na Sandomierz i Kraków.
20. 1288 – najazd na Lublin księcia Rusi, Lwa halickiego.
Bieczyński Feliks
9. Bieczyński Feliks (Łodzia-Bieczyński), 1799-1885) – inżynier, projektant ogrodów i rozwiązań komunikacyjnych dla Lublina. Urodzony w Grzebowilku, woj. Mazowieckie, ukończył studia na Uniwersytecie Warszawskim. Do Lublina przybył w 1826 r. W 1828 r. został inżynierem wojewódzkim. W czasie powstania listopadowego służył ochotniczo w polskiej armii, uzyskując stopień porucznika. Po upadku powstania złożył przysięgę na wierność carowi, a po powrocie na swoje stanowisko, w 1837 r. zaprojektował park, nazwany „Ogrodem Saskim”. Bieczyński zajmował się rozbudową dróg i placów w Lublinie, poprawą warunków sanitarnych oraz propagował oświetlenie miejskich ulic. Zaprojektował lokalizację i budowę dworca kolejowego na Piaskach, który według jego planów zrealizowano w 1877 r. W uznaniu dla jego dokonań, władze carskie odznaczyły go kilkoma orderami. Inżynier zmarł w Lublinie i został pochowany na cmentarzu przy ul. Lipowej. Jedyna córka Bieczyńskiego – Izabela, była kurierką w powstaniu styczniowym. Aresztowana przez władze carskie, zbiegła do Galicji. Mieszkańcy Lublina uczcili pamięć o inżynierze, nazywając jego imieniem jedną z ulic Śródmieścia.
Lublin w końcu XIII wieku
5. Lublin w końcu XIII wieku – miastem polskim, czy ruskim?
Pojawiają się informacje, że na przełomie XIII i XIV wieku (do roku 1308), Lublin był pod panowaniem ruskich kniaziów – Lwa i Jura. Ta opinia jest też naciągana. Kiedy po śmierci Leszka Czarnego, na tron krakowski wstąpił na krótko (na 2 lata), książę wrocławski Henryk IV Prawy, prawdopodobnie w Lublinie osadził się Łokietek, korzystając z poparcia Lwa Halickiego. Po śmierci Henryka, kiedy o tron krakowski trwała walka między królem Czech Wacławem II, a księciem wielkopolskim, Przemysłem II, Lublin znalazł się poza obszarem ich walki o władzę. Tu więc prawdopodobnie rządził ten trzeci, korzystający ze wsparcia ruskiego. Warto pamiętać, że sojusz kujawskiego księcia, osadzonego we wschodniej Małopolsce, był umocniony małżeństwem siostry Łokietka Eufemii z Jurem Halickim. Trudno określić relacje między obu książętami, ale nie jest wykluczone, że słaby w tym czasie Łokietek musiał się podporządkować ruskiemu kniaziowi. Jest też prawdopodobne, że stolicą autonomicznego wówczas księstwa Łokietka był właśnie Lublin. Lublin był więc centrum jego tymczasowego księstwa, skąd organizował wypady w głąb królestwa Wacława II, zdobywając Sandomierz, a nawet Wiślicę.
Bechczyc-Rudnicka Maria
8. Bechczyc-Rudnicka Maria (1888-1982) – pisarka, tłumaczka, krytyk teatralny. Urodziła się w Warszawie. Po ukończeniu szkoły średniej podjęła studia na Wydziale Historyczno-Filologicznym w Petersburgu, a następnie w Paryżu. Przed wojną była nauczycielką języka francuskiego w warszawskim gimnazjum, zajmowała się działalnością publicystyczną i przekładami z literatury obcej. Jako pisarka zadebiutowała w 1935 r. W październiku 1944 r. przybyła do Lublina, organizując Wojewódzki Wydział Kultury i Sztuki. W l. 1947-1964 była kierownikiem literackim Państwowego Teatru im. J. Osterwy w Lublinie, w l. 1949-1952 – prezesem lubelskiego oddziału Związku Literatów Polskich, w l. 1960-1965 – redaktorem naczelnym „Kameny”. Pisała artykuły, eseje, felietony i recenzje teatralne, zajmowała się przekładami z literatury francuskiej i rosyjskiej. Redagowała wydawnictwa, dokumentujące życie kulturalne w powojennym Lublinie i działalność lubelskiego teatru. Wydała słownik bibliograficzny lubelskich pisarzy. Spośród jej wielu utworów Wydawnictwo Lubelskie opublikowało „Godziny osobliwe” „Uchylanie masek” oraz zbiór opowiadań pt. „Nagłe zamyślenia”.
Lublin w II połowie XIII wieku
Lublin mało znany – cz. 7:
Jak mógł rozwijać się Lublin w II połowie XIII wieku, będący pod ciągłym zagrożeniem? A więc – kiedy mógł być czas na spokojną odbudowę niszczonego i plądrowanego co kilka lat miasta? Biorąc pod uwagę aż 5 niszczycielskich najazdów na Lublin w ciągu 10 lat (1278-1288) – Tatarów, Jadźwingów i Litwinów i Rusinów, trudno się spodziewać, żeby kolejni władcy po małopolskim Leszku Czarnym: śląski Henryk IV Prawy, wielkopolski Przemysł II, czy czeski król Wacław II – starali się odzyskać peryferyjne miasto, które w strategicznej dla nich walce o władzę, nie miało większego znaczenia. W lokowanym mieście kościół był równie ważny, co ratusz. Istniejące prawdopodobnie na Starym Mieście w tym czasie drewniane oratorium oo. dominikanów nie mogło pełnić funkcji kościoła parafialnego, bo taki tytuł otrzymał późniejszy kościół św. Michała. Poza tym – jeśli było, to było to oratorium zakonne, a nie miejska świątynia. Przyjmijmy więc przekonującą datę 1317 r., jako datę pierwszej lokacji miasta. Jego wcześniejsza lokacja pozostaje więc tylko w sferze nie potwierdzonych domysłów. Podsumowując – nie było w drugiej połowie XIII wieku sprzyjających okoliczności do założenia Lublina według prawa magdeburskiego, czy według innych wzorów lokacyjnych. Z kolei – rzekoma lokacja odbudowanego miasta przez księcia Leszka Czarnego – nie mogła się odbyć bez jakiegokolwiek echa. A o tym fakcie nikt ze współcześnie żyjących nie pisał – przynajmniej nic o tym nie wiemy. Jeśli jednak była – to jaki kataklizm doprowadził do przerwania ciągłości ustrojowej lokowanego miasta? Nic o tym nie wiemy. Przyjmuje się więc zasadę, że skoro nie ma dowodów na to, że coś miało być, to nie wmawiajmy innym, że to było.
Balin Jakub
6. Balin Jakub (?- 1623) – architekt włoski, uważany za głównego przedstawiciela odmiany renesansu, nazywanego lubelskim. Chociaż pierwszym obiektem, reprezentującym typ budowli z bogatą sztukaterią jest obecna katedra zamojska, postawiona przez Bernardo Morando, dzieła Balina upowszechniły lokalną odmianę stylu. Balin reprezentuje liczne grono lubelskich architektów i sztukatorów, tworzących lub dekorujących obiekty sakralne i pałace Lublina (Bernardoni, Briccio, Cangerle, Falconi, Muszyński, Negroni, Traversi, Tremanzel, Wolff). Artysta zasłynął w Lublinie z dwóch dzieł – budowy pałacu Rafała Leszczyńskiego (obecnie – klasztor karmelitów) i przebudowy kościoła św. Pawła, który po pożarze w 1602 r., został zmieniony z budowli gotyckiej, o układzie halowym, na typowy dla renesansu układ bazylikowy. Balin zasłynął także z przebudowy kazimierskiej fary. Innym dziełem Balina był kościół MB z Góry Karmel, który po pożarze w 1803 r. został przebudowany na klasycystyczny ratusz. Cechy renesansu lubelskiego posiada kilkanaście obiektów sakralnych Lublina, wśród których wyróżnia się znany z bogatej sztukaterii kościół św. Pawła – dzieło Balina.
Spór o początki i lokację miasta
1. Święty Mikołaj, czy święty Michał?
Pytanie – święty Mikołaj, czy święty Michał? – jest pytaniem o historyczny początek miasta. Według przekazów – pierwszy drewniany kościół, pod wezwaniem św. Mikołaja postawił na wzgórzu Czwartek, książę Mieszko I. Nie wiadomo, czy jest to czyjaś fikcja, czy powtarzana, zapamiętana tradycja.
Kościół św. Michała powstał na wzgórzu staromiejskim dopiero pod koniec XIII wieku. Czy wobec tego, pierwszą sakralną funkcję pełnił w Lublinie kościół na Czwartku, grodzka kaplica Świętej Trójcy, czy może istniała wcześniej na Starym Mieście, nie potwierdzona źródłowo inna świątynia?
Teorie co do cmentarza pogańskiego na Starym Mieście, jeszcze przed budową fary (koniec XIII wieku), są mało prawdopodobne, skoro przyjęło się twierdzić, że poganie swoich zmarłych palili na stosach. Czyżby więc był tam wcześniej jakiś drewniany kościół z XI wieku? Skoro chrześcijaństwo istniało na ziemiach polskich od połowy X wieku, to trudno sobie wyobrazić, że na wzgórzu, gdzie była duża osada miejska, przez ponad trzy wieki chrześcijaństwa, nie było kościoła, tym bardziej że działał w Lublinie lokalny przedstawiciel krakowskiego biskupa.
2. Archidiakon lubelski – Jan 1198 r.
Pierwsza źródłowa informacja o Lublinie pochodzi z 1198 r. i mówi nam, że był archidiakon lubelski Jan. Powstaje pytanie – Jan z Lublina, czy Jan – urzędujący w Lublinie? Skoro Jan pełnił funkcję, odpowiadającą obecnemu „biskupowi pomocniczemu w konkatedrze” – poza krakowską siedzibą biskupstwa musiała być w mieście świątynia, która byłaby jego „bazą” działalności duszpasterskiej. Wygląda na to, że pierwszą jego rezydencją był gród, a on sam był zwierzchnikiem grodzkiej kaplicy. Później był prepozytem kapituły w kościele miejskim nazywanym też farą, a następnie – kolegiatą.
Arnsztajnowa Franciszka
4. Arnsztajnowa Franciszka (1865-1942) – poetka żydowskiego pochodzenia, z utalentowanej rodziny – córka literatki Malwiny Meyerson, siostra Emila – francuskiego filozofa. W 1885 r. wyszła za mąż za doktora medycyny, Marka Arnsztajna. Poetka zadebiutowała w 1888 r. W czasie I wojny światowej zaangażowała się w działalność patriotyczną – należała do POW. Pisała okolicznościowe utwory, poświęcone ważnym wydarzeniom z historii Polski oraz wybitnym postaciom z historii i kultury polskiej. W II RP poetka publikowała swoje utwory w regionalnych czasopismach. W 1933 r. wraz z poetą Józefem Czechowiczem utworzyła lubelski oddział Związku Literatów Polskich. Razem z nim wydała w 1934 r. tomik poezji „Stare kamienie”, poświęcony zabytkom Starego Miasta. Poetka zajmowała się również przekładami z literatury angielskiej i francuskiej. Przed wojną przeprowadziła się do Warszawy. Los nie oszczędził jej rodziny: mąż, syn i zięć zmarli przed wojną, wnuk zginął w kampanii wrześniowej, a córka – została zamordowana w 1942 r. Okoliczności śmierci poetki nie są znane. Mieszkańcy Lublina uczcili pamięć o artystce tablicą przy ul. Złotej oraz nazwą ulicy w dzielnicy Czechów.
Cztery wzgórza nad Czechówką
1. Czwartek.
Położony po lewej stronie Czechówki, znajduje się w pobliżu jej ujścia do Bystrzycy. Według badań archeologicznych jest to najstarsza osada w obecnym Lublinie, sięgająca VI wieku, a nawet V wieku. Nazwa wzgórza pochodzi od co tygodniowych targów, odbywających się u jego podnóża. Legenda głosi, że pierwszy, drewniany kościół w Lublinie, pod wezwaniem św. Mikołaja, stanął jeszcze w czasach Mieszka I. Nie wiadomo, kto i kiedy wysnuł taką teorię, która krąży w obiegu. Wiadomo z całą pewnością, że murowany kościół pod wezwaniem tego Świętego powstał dopiero pod koniec XVI w.
2. Grodzisko (później – Stary Kirkut).
Pojawiają się informacje, że grodzisko było wcześniejszą i właściwą, drewniano-ziemną twierdzą, zanim powstał gród w widłach Bystrzycy i Czechówki. Czas jego powstania odpowiada czasowi zasiedlenia Czwartku. Ponieważ od XVI wieku znajduje się tam żydowski cmentarz, nazywany kirkutem, badania archeologiczne na tym wzgórzu napotykają na przeszkody. Bardziej prawdopodobny jest, nie publikowany dotąd pogląd, że grodzisko mogło istnieć obok grodu na obecnym wzgórzu zamkowym, co znacznie miało utrudniać najeźdźcom opanowanie zespołu twierdz – gdyby wróg atakował jedną z nich, byłby rażony z obu stron. Z czasem grodzisko utraciło swoje strategiczne znaczenie, kiedy w grodzie pojawiła się murowana wieża, a zasiedlone Wzgórze Staromiejskie, zostało również ufortyfikowane przed wrogiem.
3. Wzgórze zamkowe (gród).
Nie znamy dokładnie daty postawienia grodu. Mógł istnieć już w IX wieku, mógł być postawiony w czasach Mieszka I lub za jego syna, Bolesława Chrobrego, lub przez nich rozbudowany. Z utraty Czerwienia (koło Chełma) w 981 r. możemy wyciągnąć dwa wnioski: 1) gród w Lublinie był za mocny, więc Włodzimierz I go nie zdobywał; 2) po utracie grodów w pobliżu Bugu, Mieszko musiał wzmocnić ziemie za Wisłą, budując lub rozbudowując gród w Lublinie. Wzgórze znajduje się w widłach dwóch (trzech) rzek: Bystrzycy i jej dopływu, Czerniejówki – z prawej strony oraz Czechówki – z lewej strony. Doskonałe usytuowanie wzgórza połączonego wówczas ze wzgórzem staromiejskim lessową „szyją” (być może już w tym czasie przekopaną), czyniło twierdzę trudno dostępną.
4. Stare Miasto.
Przyjęło się uznawać sąsiedzki Czwartek za Czechówką za najstarszy ośrodek miejski. Dwom pozostałym wzgórzom przypisano funkcje obronne. Jaka więc była rola wzgórza staromiejskiego? Wykopaliska archeologiczne na terenie obecnego Placu po Farze dowodzą, że zanim w tym miejscu zbudowano kościół, był tu wcześniej cmentarz. Dogodne warunki obronne – głębokie doliny Bystrzycy i Czechówki, były wielkim atutem dla mieszkańców Lublina narażonych najazdami ze wschodu i z północy.
Blog Wojciecha Górskiego 