Sprawy rozpatrywano alfabetycznie, według województw. Sprawy na sądach rozstrzygano jednomyślnie. W przypadku braku jednomyślności – powtarzano głosowanie. W przypadku braku jednomyślności w drugim głosowaniu – decydowano w trzecim głosowaniu większością głosów. W przypadku braku rozstrzygnięcia – sprawa trafiała do sejmu, a od 1607 r. – do następnej sesji trybunału.

Sąd odbywał się na pierwszym piętrze. W trybunale była też kaplica, w której odbywało się nabożeństwo przed każdą sesją. Na czas działania trybunału, burmistrz i rajcy przechodzili do innych pomieszczeń. W XVIII wieku urzędowali w tzw. „małym ratuszku” – w lokalu, przy ul. Archidiakońskiej 5 (obecnie – od 2000 r. znajduje się tam nad drzwiami relief z herbem miasta).
Trybunał jest widoczny na obrazie „Pożar miasta Lublina w 1719 roku” jako jasnoróżowy obiekt w stylu barokowym, z dzwonem na frontonie. A więc – po rozpatrzeniu sprawy przez sąd, na ogłoszenie wyroku zwoływano strony dzwonem.

Archiwum trybunału mieściło się w pomieszczeniach klasztoru oo. dominikanów. Zostało wywiezione do Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie i tam spłonęło w czasie Powstania Warszawskiego w 1944 r.

Rzecz oczywista – zarówno sędziowie, jak i palestra (adwokatura), nie byli zainteresowani szybkim kończeniem procesów. Taksy, to były zarobki oficjalne, ponieważ sędziowie byli często przekupni (!). Zazwyczaj trybunał był etapem w karierze wielu polityków, mających większe ambicje. A więc – zanim ktoś na długie lata został posłem, a oprócz tego – starostą, wojewodą, marszałkiem, czy nawet kanclerzem, często zaczynał swoją karierę w trybunale.

Przy okazji – prestiż zawodu sędziego wyrażał się również w tym, że panowie sędziowie, po ciężkiej pracy szli sobie podziemnym przejściem na drinki do pobliskiej winiarni „Pod Fortuną”, zastrzeżonej w tym czasie wyłącznie dla nich, a wracając z niej często w różnym stanie upojenia alkoholowego, nie natknęli się na żadnego „paparazzi”, który by dyskredytował ich majestat władzy.

„Na patrona z trybunału, co milczkiem wypróżniał rondel…”

Trybunał Koronny odbywał się przemiennie w Lublinie i w Piotrkowie Trybunalskim, Trybunał Litewski – pierwotnie w Wilnie, a później – w Nowogródku i w Mińsku. Bohater ballady Mickiewicza, mąż pani Twardowskiej, pochodził z Nowogródka, gdzie do dziś karczma „Rzym się nazywa” (dziwne – że dotąd Lublin nie jest miastem partnerskim Nowogródka, choć łączy te miasta historia trybunału). Kim więc był ten patron? – ano nikim innym, jak tylko adwokatem, występującym w imieniu powoda lub pozwanego, mówiąc inaczej – pełnomocnikiem strony.

Mimo, że Warszawa w czasach Zygmunta Augusta nie należała już do autonomicznego księstwa, z inicjatywy marszałka wielkiego koronnego i wojewody lubelskiego, Jana Firleja, na miejsce unii wybrano Lublin. Obrady na lubelskim zamku trwały od 10 stycznia 1569 r. – równolegle obu sejmów – polskiego i litewskiego. Międzyczasie był burzliwy epizod opuszczenia w dniu 1 marca delegacji litewskiej, inkorporacja przez Polskę Podlasia (5 marca), Wołynia (26 maja), a następnie Ukrainy (6 VI). Wcielenie Wołynia i Ukrainy odbyło się za zgodą ruskich książąt, magnatów i bojarów – bez użycia polskich wojsk.

2. Powrót Litwinów do Lublina.

W tej sytuacji posłowie i senatorowie z Litwy, zagrożeni ze wschodu przez silną Moskwę Iwana Groźnego, powrócili do Lublina, a dalsze rozmowy podjęto 7 czerwca.

3. Zaprzysiężenie unii – powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Unia była zatwierdzana kilkoma etapami: 28 VI – uchwalenie unii, 1 VII – jej zaprzysiężenie, a 4 VII – wydanie dokumentu przez króla. Mszę dziękczynną po zawarciu unii odprawiono w kościele św. Stanisława na Starym Mieście. Powstała więc unikalna w Europie federacja: Rzeczpospolita Obojga Narodów, składająca się z dwóch części: Korony – w skład której wchodziły ziemie ówczesnego Królestwa Polskiego i większość obecnej Ukrainy, oraz Litwy, w skład której wchodziły ziemie obecnej Litwy i Białorusi. Inflanty, czyli teren obecnej Łotwy oraz południowa Estonia, były zarządzane przez oba państwa federacji.

Najkrótsza droga z Krakowa do Wilna prowadzi przez Warszawę. Ale Warszawa należała w tym czasie do autonomicznego Mazowsza, więc droga z Krakowa do stolicy Litwy prowadziła przez Sandomierz, Lublin, i dalej – przez litewski już Brześć. Lublin był więc pierwszym polskim, królewskim miastem na trasie Jagiellonów z Litwy. Hojność Jagiełły i jego syna Kazimierza Jagiellończyka, zaowocowała nadaniem miastu licznych przywilejów, w tym prawa do kilku jarmarków, ściągających kupców z wielu stron Europy. Kazimierz Jagiellończyk ustanowił województwo lubelskie, które zostało wydzielone z północno-wschodniej części województwa sandomierskiego. Warto pamiętać, że do pierwszego województwa lubelskiego nie należały ani Chełm, ani Zamość, ani Biała Podlaska, a jego powierzchnia była prawie dwa i pół razy mniejsza od obecnego (11 tys. km2 – wobec 25 tys. km2).

1. 1205 – najazd księcia Romana Halickiego, oblężenie Lublina, zwycięska bitwa pod Zawichostem.
2. 1241 – najazd Batu-Chana na Polskę, dotarcie tatarskich wojsk aż pod Legnicę.
3. 1244 – najazd Prusów.
4. 1244 – najazd księcia halickiego Daniela na Lublin. Mimo wielu teorii, ruski kniaź grodu nie zdobył.
5. 1253 – układ Polaków z ruskim księciem Danielem, który w Drohiczynie został koronowany na króla Rusi, spodziewając się ze strony polskiego i węgierskiego rycerstwa anty-tatarskiej krucjaty.
6. 1255 – najazd króla Litwy Mendoga na Lublin.
7. 1256 – najazd Jadźwingów na Lublin.
8. 1259 – najazd Tatarów na Sandomierz (idących przez Lublin?).
9. 1264 – najazd Jadźwingów.
10. 1265- 1266 – najazdy Rusinów.
11. 1273 – najazd Litwinów i Jadźwingów.
12. 1278 – najazd Litwinów i Jadźwingów.
13. 1278 – najazd Tatarów na Wąwolnicę, bitwa pod Kębłem.
14. 1280 – najazd wojsk tatarsko-ruskich na Koprzywnicę (koło Sandomierza), ich przemarsz z Chełma przez Lublin – za Wisłę. Zwycięska dla Polaków bitwa pod Goźlicami.
15. 1281 – niszczycielski najazd Jadźwingów na Lublin (znany z legendy o śnie Leszka Czarnego).
16. 1282 – odwetowa wyprawa Leszka Czarnego na państwo Jadźwingów,
17. 1282 – najazd Litwinów na Lubelszczyznę.
18. 1285 – najazd Litwinów na Lubelszczyznę.
19. 1287 – najazd Tatarów na Sandomierz i Kraków.
20. 1288 – najazd na Lublin księcia Rusi, Lwa halickiego.

Pytanie – święty Mikołaj, czy święty Michał? – jest pytaniem o historyczny początek miasta. Według przekazów – pierwszy drewniany kościół, pod wezwaniem św. Mikołaja postawił na wzgórzu Czwartek, książę Mieszko I. Nie wiadomo, czy jest to czyjaś fikcja, czy powtarzana, zapamiętana tradycja.

Kościół św. Michała powstał na wzgórzu staromiejskim dopiero pod koniec XIII wieku. Czy wobec tego, pierwszą sakralną funkcję pełnił w Lublinie kościół na Czwartku, grodzka kaplica Świętej Trójcy, czy może istniała wcześniej na Starym Mieście, nie potwierdzona źródłowo inna świątynia?

Teorie co do cmentarza pogańskiego na Starym Mieście, jeszcze przed budową fary (koniec XIII wieku), są mało prawdopodobne, skoro przyjęło się twierdzić, że poganie swoich zmarłych palili na stosach. Czyżby więc był tam wcześniej jakiś drewniany kościół z XI wieku? Skoro chrześcijaństwo istniało na ziemiach polskich od połowy X wieku, to trudno sobie wyobrazić, że na wzgórzu, gdzie była duża osada miejska, przez ponad trzy wieki chrześcijaństwa, nie było kościoła, tym bardziej że działał w Lublinie lokalny przedstawiciel krakowskiego biskupa.

2. Archidiakon lubelski – Jan 1198 r.

Pierwsza źródłowa informacja o Lublinie pochodzi z 1198 r. i mówi nam, że był archidiakon lubelski Jan. Powstaje pytanie – Jan z Lublina, czy Jan – urzędujący w Lublinie? Skoro Jan pełnił funkcję, odpowiadającą obecnemu „biskupowi pomocniczemu w konkatedrze” – poza krakowską siedzibą biskupstwa musiała być w mieście świątynia, która byłaby jego „bazą” działalności duszpasterskiej. Wygląda na to, że pierwszą jego rezydencją był gród, a on sam był zwierzchnikiem grodzkiej kaplicy. Później był prepozytem kapituły w kościele miejskim nazywanym też farą, a następnie – kolegiatą.

4. Stare Miasto.

Przyjęło się uznawać sąsiedzki Czwartek za Czechówką za najstarszy ośrodek miejski. Dwom pozostałym wzgórzom przypisano funkcje obronne. Jaka więc była rola wzgórza staromiejskiego? Wykopaliska archeologiczne na terenie obecnego Placu po Farze dowodzą, że zanim w tym miejscu zbudowano kościół, był tu wcześniej cmentarz. Dogodne warunki obronne – głębokie doliny Bystrzycy i Czechówki, były wielkim atutem dla mieszkańców Lublina narażonych najazdami ze wschodu i z północy.

Miejscem, gdzie najbardziej potwierdza się zasada: „Cudze chwalicie – swego nie znacie, sami nie wiecie – co posiadacie”, jest skarbiec lubelskiej katedry, zdumiewający arcydziełami sztuki złotniczej oraz malarstwem iluzjonistycznym, występującym również w całej katedrze.

Kto z Państwa widział wielkie reliefy – „Poczet królów Polski”? Kto z Państwa wie, że oprócz Brzegu na Dolnym Śląsku, poczet naszych władców w formie rzeźb istnieje również w Lublinie?
A kto z Państwa widział dwa pomniki grunwaldzkie w Lublinie – największy i najmniejszy w Polsce?

Chcą Państwo poznać lepiej to miasto? – zapraszam do Lublina, a w mieście – na naszą trasę „Lublin City-Tour”. Tam, gdzie do tej pory nie mogę wjechać naszym elektrycznym busem – zapraszam na trasę pieszą.

Przewodnik – ambasador miasta.
Na kursie przewodnickim i później na spotkaniach w kole przewodnickim podkreślano nam dumnie, że przewodnik jest pierwszym ambasadorem miasta. To, jak je przedstawi gościom, jakie będzie jego zaangażowanie w pokazywaniu tego, co jest w nim najpiękniejsze i najciekawsze, utkwi w pamięci zwiedzających gości oraz będzie tworzyć odpowiednie wrażenie o gospodarzach, ich gościnności i o estetyce miasta.

Szkoda, że tej opiniotwórczej roli naszej usługi Lublin City-Tour, władze Lublina dotąd nie dostrzegają i nie chcą docenić, wprowadzając zakazy dla naszych pojazdów i spychając nas na zaułki, którymi nie wypada się chwalić.
Brak możliwości wjazdu naszych busów na Stare Miasto zmusił nas do odkrywania uroków często pomijanego i lekceważonego Śródmieścia oraz otoczenia Starego Miasta i zamku. Nasza usługa sprowokowała mnie więc do bliższego poznania innych części miasta, jego walorów architektonicznych, ciekawostek i tajemnic.

Będę wdzięczny za jakiekolwiek uwagi, uzupełnienia, odsyłacze do źródeł. Celem tej publikacji nie jest naukowa monografia, rozstrzygająca kontrowersyjne zagadnienia, ale właśnie stawianie problemów do ich rozwiązania. Dlatego też tematy niepewne merytorycznie, znajdują się w rozdziale „Historie dramatyczne i niezwykłe, opowieści prawdziwe i zmyślone”

Wojciech Górski