LISTA STU WYBITNYCH LUBLINIAN I OSÓB ZASŁUŻONYCH DLA LUBLINA

Prezentuję poniżej moją pełną listę „Stu wybitnych lublinian i osób zasłużonych dla Lublina”. Okazuje się, że najwięcej osób polubiło mój setny wpis z tej serii – 24 nazwiska. Czy to uznanie dla prezentowanej postaci, czy opracowania przez autora? – nieważne – według mojego kryterium zwyciężył Jan z Nowego Sącza!

Okazuje się, że bojownicy o niepodległość, nie zdobyli Państwa uznania. Zarówno komisarz powstańczy na Lubelszczyznę, stracony w Lublinie, 20-letni Leon Frankowski, jak i harcmistrz Tadeusz Kozłowski, zamordowany przez Gestapo, nie cieszyli się popularnością.

Były pytania i uwagi na temat liczby kobiet na tej liście. Wyjaśniam, że kobiety zaczęły pełnić funkcje publiczne i społeczne dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Pierwotnie chciałem uhonorować dwie harcerski – Marię Walciszewską i Marię Świtalską, które obawiając się brutalnego śledztwa w Gestapo, popełniły samobójstwo. Chciałem też wyróżnić pierwszą po wojnie kobietę – Zofię Pelczarską, żołnierza AK, zamordowaną przez NKWD – wtedy proporcje liczby kobiet by się wyraźnie zmieniły.

Dla bojowników o niepodległość warto by było sporządzić zupełnie osobną listę. Kilka tych szlachetnych postaci jest eksponowanych poniżej. Publikuję więc listę dla tych czytelników, którzy pominęli niektóre biogramy.

W przygotowaniu mam drugą setkę „wybitnych lublinian” w wersji skróconej – po 250 znaków – ich nazwiska również zasługują na uwagę.

Jest to mój zupełnie subiektywny wybór postaci, które symbolizują wiele dziedzin życia publicznego oraz każde stulecie długiej historii Lublina.

A więc – krótkie streszczenie pocztu, publikowanego na Fb przeze mnie w ciągu czterech miesięcy:

1. Leszek Czarny – książę krakowski. W Lublinie książę jest znany z budowy kościoła świętego Michała. Księciu Leszkowi przypisuje się także budowę kamienno-ceglanej wieży, na dziedzińcu zamkowym.
2. Władysław Łokietek – książę, a od. 1320 r. – król. 15 sierpnia 1317 roku, pod Krakowem wydał przywilej lokacyjny dla Lublina.
3. Kazimierz Wielki – król Polski w l. 1333-1370. „Zastał Lublin drewniany, a zostawił murowany”. Postawił w Lublinie zamek z kaplicą, otoczył miasto murami, wybudował kościół dla dominikanów.
4. Władysław Jagiełło – wielki książę litewski od 1377 r., król Polski w latach 1386-1434. Na jego polecenie kaplica Świętej Trójcy otrzymała wystrój bizantyjski. Ustanowił 2 jarmarki w Lublinie.
5. Kazimierz Jagiellończyk – wielki książę Litwy od 1440 r., król Polski w latach 1447-1492. Utworzył województwo lubelskie, zwiększył liczbę jarmarków w Lublinie.
6. Zygmunt August – król Polski i wielki książę Litwy w latach 1548-1572. Doprowadził w Lublinie wraz z sejmami Polski i Litwy do zawarcia unii, tworząc wielonarodową Rzeczpospolitą Obojga Narodów.
7. Stefan Batory – król Polski i wielki książę Litwy w latach 1576-1586. W 1578 r. Ustanowił w Lublinie Trybunał Koronny – najwyższy sąd apelacyjny dla szlachty w sądowniczej prowincji Małopolsce.
8. Ankiewicz Julian (1820-1903) – architekt, autor budowy Gimnazjum Gubernialnego, pałacu gubernialnego i gmachu Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, (obecnie Sądu Okręgowego).
9. Arciszowa Wacława (1870-1953) – nauczycielka. Założyła w Lublinie wiele szkół. W 1949 r. jej szkołę upaństwowiono jako tzw. IV LO w Lublinie, a w 1967 r. nadano imię Stefanii Sempołowskiej.
10. Arnsztajnowa Franciszka (1865-1942) – poetka żydowskiego pochodzenia. Wraz z poetą Józefem Czechowiczem wydała tomik poezji „Stare kamienie”, poświęcony zabytkom Starego Miasta.
11. Balin Jakub (?- 1623) – architekt włoski, przedstawiciel renesansu lubelskiego. Wśród wielu jego dzieł wyróżnia się znany z bogatej sztukaterii kościół św. Pawła.
12. Barszczewski Józefat (1836-1863) – powstaniec styczniowy, stracony przez wojsko carskie. Jedyny dowódca powstańczy urodzony w Lublinie.
13. Bieczyński Feliks (Łodzia-Bieczyński), 1799-1885) – inżynier, projektant ogrodów i rozwiązań komunikacyjnych dla Lublina. W 1837 r. zaprojektował park, nazwany „Ogrodem Saskim”.
14. Biernacki Mieczysław (1862-1948) – lekarz, działacz społeczny i oświatowy. Pracował w Szpitalu Bożego Jana, zaprojektował budowę wodociągów. Był też dziennikarzem „Kuriera Lubelskiego”.
15. Biernat z Lublina, (1460/1466-1529) – poeta, pionier literatury polskiej, urodzony w Lublinie. W 1513 r. napisał dzieło, uważane za najstarszy zabytek literatury polskiej – modlitewnik Raj Duszny.
16. Brzozowski Mieczysław (1933-1991) – ksiądz, kaznodzieja. Zasłynął z patriotycznych kazań w kościele, w czasach PRL, wygłaszanych zwłaszcza z okazji świąt narodowych i w stanie wojennym.
17. Chodźko Witold (1875-1954) – lekarz, profesor UMCS i AM w Lublinie, działacz społeczny. Był profesorem na Wydziale Lekarskim UMCS, a następnie – w Akademii Medycznej.
18. Cholewa Władysław (1892-1962) – działacz polityczny i niepodległościowy. Wobec odmowy współpracy z władzami PKWN, został zesłany do łagrów w ZSRR. Wrócił do Polski w 1947 r.
19. Christians Ludwik (1902-1956) – adwokat, działacz społeczny. W l. 1941-1944 był kierownikiem oddziału Rady Głównej Opiekuńczej (RGO). Niósł pomoc więźniom zamku i obozu na Majdanku.
20. Corrazzi Antoni (1792-1877) – architekt. Jego lubelskim obiektem była neogotycka Wieża Trynitarska z 1819 r. oraz klasycystyczny portyk przy katedrze.
21. Czachórski Władysław (1850-1911) – malarz, urodzony w Lublinie. Artysta malował sceny rodzajowe, pejzaże, portrety, martwe natury, kwiaty i obrazy o tematyce szekspirowskiej.
22. Czechowicz Józef (1903-1939) – poeta, urodzony w Lublinie. W 1932 r. wraz z Franciszką Arnsztajnową założył Lubelski Związek Literatów i wydał później tomik poezji „Stare Kamienie”.
23. Daszyński Ignacy (1866-1936) – polityk, marszałek sejmu, wicepremier rządu II RP, kilkudniowy premier Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej w Lublinie.
24. Doria-Dernałowicz Czesław (1901-1993) – architekt. W l. 1936-1938 restaurował kamienice Lubomelskich i Konopniców na Starym Mieście. Po wojnie budował wiele obiektów w Lublinie.
25. Dobrucki Stanisław (1862-1919) – lekarz – chirurg, działacz społeczny. Zasłynął jako pionier w wykonywaniu operacji wyrostka robaczkowego (1904 r.)., a także w zwalczaniu cholery w 1892 r.
26. Fajfer Jan (ok. 1500 – ok. 1560) – przedsiębiorca, papiernik. W 1538 r. uzyskał od króla Zygmunta I Starego dotację na budowę papierni we wsi Tatary przy Wielkim Stawie Królewskim.
27. Firlej Jan (1521-1574) – marszałek wielki koronny, działacz reformacji. W czasie koronacji Henryka Walezego wymusił na królu złożenie przysięgi, gwarantującej wolność religijną dla protestantów.
28. Gawarecki Henryk (1912-1989) – historyk sztuki, przewodnik po Lublinie. Autor przewodników, m.in. „Ulicami Lublina”, „Lublin – krajobraz i architektura” oraz „O dawnym Lublinie”.
29. Gawdzik Czesław (1910-1993) – architekt. W 1935 r. W Lublinie zasłynął jako główny projektant miasteczka akademickiego UMCS. Wraz z H. Gawareckim wydał przewodnik „Ulicami Lublina”.
30. Gilas Jan (1901 – 1939) – woźny w ratuszu. Śmierć bohatera była paradoksalna – bo nie zginął bezpośrednio od bomy, ani od kuli, ale zmarł w niespodziewanych okolicznościach – od bomby!
31. Gołębiowski Eugeniusz (1908-1986) – prozaik, poeta, tłumacz i pedagog, autor powieści Dożywocie pana Woyszy, Zygmunt August. Żywot ostatniego z Jagiellonów, Kapitan Cook..
32. Goral Władysław (1898-1945) – błogosławiony, biskup pomocniczy lubelski, męczennik. Zginął w obozie Sachsenhausen, gdzie przebywał w całkowicie izolowanej, betonowej celi.
33. Gostyński Kazimierz (1884-1942) – błogosławiony, kapłan, męczennik. Założył Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego. W czasie wojny zginął zagazowany w Dachau.
34. Gretz-Gruell Teodor (ok. 1749 – 1814) – aptekarz, pierwszy prezydent Lublina.
35. Grygowa Antonina, z domu Sarnecka (1898-1980) – „Ciotka Antonina”, „Mateczka” – właścicielka piekarni. Zaopatrywała w chleb więźniów Majdanka, szpitale, sierocińce i mieszkańców Lublina.
36. Haczewski Feliks (1907-1984) – architekt, autor projektu pierwszego osiedla im. Adama Mickiewicza na LSM w l. 1958-1959. będącego wzorcem architektoniczno-krajobrazowym Lublina.
37. Hartwig Edward (1909-2003) – najwybitniejszy fotografik Lublina, jeden z wybitniejszych fotografików Polski. Przez trzy ćwierci wieku dokumentował Lublin na swoich fotografiach.
38. Hempel Jan, ps. Jan Bezdomny i wiele innych (1877-1937) – filozof, publicysta, działacz spółdzielczy. W styczniu 1913 r. założył Lubelskie Stowarzyszenie Spożywców (LSS), które istnieje do dzisiaj.
39. Hess Wilhelm (1848-1932) – przemysłowiec. Przy ul. Lubartowskiej utworzył wielką, nowoczesną fabrykę wag. Produkcję Hessa kontynuowały po wojnie Lubelskie Fabryki Wag.
40. Horowic Jakov Izaak (1745-1815), Lubliner, Widzący z Lublina – cadyk, znany jako mędrzec posiadający zdolność uzdrawiania i jasnowidzenia. Mieszkał przy nie istniejącej już ul. Szerokiej.
41. Hryniewiecki Kajetan (?-1796) – urzędnik. Jako wojewoda stanął na czele lubelskiej Komisji Dobrego Porządku, porządkując sprawy miasta pod względem prawnym i jego wizerunku.
42. Jaczewski Franciszek (1832-1914) – biskup lubelski, walczył o prawa unitów, którzy dzięki niemu mogli przechodzić na katolicyzm. Poparł strajk szkolny w 1905 r.
43. Jaczewski Kazimierz (1862-1934) – lekarz, działacz społeczny. W czasie rewolucji 1905 r. w Królestwie działał aktywnie w Towarzystwie Szerzenia Oświaty „Światło”.
44. Jan z Lublina – kompozytor i organista, autor tabulatury organowej – systemu notacji (zapisu) utworu muzycznego na organy, powstałej w latach: 1537-1548, liczącej ponad 350 kompozycji.
45. Jan z Nowego Sącza (XV/XVI wiek) – inżynier. W 1506 r. wykonał w Lublinie wodociąg o długości – ponad 4 km, zaopatrując Stare Miasto i Środmieście w wodę, która płynęła siłą grawitacji.
46. Jaworowska Teodora, z domu Suligowska (1855-1925) – działaczka społeczna i oświatowa. Założyła Koło Pań, które wspierało ludzi biednych i prowadziło akcje oświatową wśród analfabetów.
47. Kaniorowa Wanda, z domu Królikowska (1912-1980) – reżyser teatralny, choreograf. Utworzyła Teatr Młodego Widza, który w 1953 r. przekształcił się Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Lubelskiej.
48. Kędzierski Ignacy (1877-1968) – architekt. Autor budowy wielu obiektów: „Bobolanum”, Izby Skarbowej (obecnie Urząd Wojewódzki) i szkoły powszechnej na Czwartku (obecnie IV LO).
49. Klonowic Sebastian Fabian, Acernus (1545-1602) – poeta, burmistrz Lublina. W poemacie Worek Judaszów przedstawił zepsucie moralne władzy i ludzi zależnych od niej.
50. Kłopotowski Ignacy (1866-1931) – działacz Lubelskiego Towarzystwa Dobroczynności –zakładał instytucje gospodarcze i charytatywne: sierocińce, przytułek dla starców, dom noclegowy, itp.
51. Kochanowski Jan (1530-1584) – poeta. W 1584 r. poeta przyjechał do Lublina na spotkanie z królem Stefanem Batorym i zmarł nagle w dniu 22 sierpnia. Został pochowany w Zwoleniu.
52. Koryznowa Antonina, z domu John (1855-1933) – działaczka społeczna. Ofiarowała 15 ha majątku na cmentarz na Kalinowszczyźnie, założyła sierociniec dla około 150 dzieci, wspierała KUL.
53. Krausse Edward (1889-1942) – przemysłowiec. W czasie wojny ściśle współpracował z A. Grygową, dostarczając jej, nieodpłatnie mąkę, która szła m.in. do więźniów Majdanka i do partyzantów.
54. Krwawicz Tadeusz (1910-1988) – lekarz okulista. Specjalizował się w chirurgii zaćmy oraz kriochirurgii i krioterapii oka. Był m.in. prezesem Lubelskiego Towarzystwa Naukowego.
55. Krzyżanowski Antoni (1884-1939) – dyrektor Żeńskiego Gimnazjum i Liceum Wacławy Arciszowej. Więziony na Zamku Lubelskim, 23 XII 1939 r. rozstrzelany w Lublinie.
56. Kwiatkowski Wawrzyniec (1890-1984) – oficer WP, działacz społeczny, inicjator budowy Domu Żołnierza w Lublinie. Uratował się jako jeden z nielicznych z mordu kilkuset więźniów na Zamku.
57. Laśkiewicz Teofil (1869-1925) – inżynier, przemysłowiec. Jego fabryka „E. Plage i T. Laśkiewicz” otrzymała zlecenie jako pierwsza w Polsce na produkcję samolotów wojskowych.
58. Lelek-Sowa Stefan (1885-1940) – działacz niepodległościowy, sędzia, senator RP. Razem ze swoją córką został rozstrzelany przez Niemców na tzw. Rurach Jezuickich w dniu 29 czerwca 1940 r.
59. Lubomelski Jan (?-1551) – ośmiokrotnie pełnił funkcję burmistrza. Wybudował sobie kamienicę (Rynek 8) z obszerną sienią, ozdobioną freskami. Jego syn Erazm urządził „Piwnicę pod Fortuną”.
60. Luria Salomon Maharszal (1510-1573) – rabin. Nazwa Maharszal jest skrótem tytułu w języku hebrajskim: „Nasz Nauczyciel Salomon Luria”. Zmarł w Lublinie, pochowany na Starym Kirkucie.
61. Łopaciński Hieronim (1860-1906) – etnograf, historyk i bibliofil. Współtwórca Muzeum Lubelskiego i Biblioteki Publicznej w Lublinie. Dokonywał wielu cennych odkryć naukowych.
62. Magierski Stanisław (1904-1957) – muzyk, fotografik. Urodzony w Lublinie. W 1943 r. napisał teksty i muzykę do pieśni partyzanckiej – Kołysanki leśnej: „Dziś do ciebie przyjść nie mogę”.
63. Meyer Józef (ok. 1720 – ok. 1760) – malarz. Po pożarze kościoła jezuitów w Lublinie p.w. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty wykonał iluzjonistyczne freski dla świątyni.
64. Migalski Leon (1881-1941) – rzeźbiarz. Wykonywał liczne nagrobki dla lubelskich cmentarzy. Wykonane przez niego nagrobki z piaskowca miały kształt figuralny lub formę płyty.
65. Moritz Wacław (1865-1947) – przemysłowiec. Został wspólnikiem firmy założonej przez ojca „R. Moritz i W. Kreczmar w Lublinie”, a w 1895 r. – jedynym właścicielem fabryki maszyn rolniczych.
66. Muszyński Tomasz (ok. 1625- ok. 1680) – malarz. W l. 1654-1655 w kopule kaplicy Świętego, Krzyża (Tyszkiewiczów), w kościele dominikanów wykonał fresk „Sąd Ostateczny”.
67. Mysakowski Stanisław (1896-1942) – kapłan męczennik, błogosławiony. W czasie wojny został wywieziony obozu w Sachsenhausen, a następnie do Dachau, gdzie zginął w komorze gazowej.
68. Oczko Wojciech (1537-1599) – lekarz, zasłynął jako pierwszy balneolog, czyli lekarz, leczący wodami leczniczymi, pisząc dzieło pt. „Cieplice”. Jako pierwszy na świecie napisał dzieło o leczeniu kiły.
69. Plage Emil (1869-1909) – przemysłowiec. Zawiązał spółkę z Teofilem Laśkiewiczem. Mimo jego śmierci, lubelska fabryka rozpoczęła pierwszą w Polsce produkcję samolotów.
70. Pol (Pohl) Wincenty 1807-1872) – poeta, geograf, urodzony w Lublinie. Po powstaniu listopadowym zwiedzał Tatry i Beskidy, interesując się geologią, geografią fizyczną i etnografią.
71. Porazińska Janina (188-1971) – poetka i pisarka. Wśród wielu jej dzieł jest opowieść biograficzna o Janie Kochanowskim „Kto mi dał skrzydła”, którego z pisarką łączy właśnie Lublin.
72. Prus Bolesław, Aleksander Głowacki (1847-1912) – pisarz. Ukończył lubelskie gimnazjum. Zaczął pisać pod pseudonimem: Jan w Oleju (od nazwy ulicy Olejnej w Lublinie, gdzie mieszkał u ciotki).
73. Puławski Rafał (1901-1931) – konstruktor samolotów. Skonstruował pierwszy polski metalowy myśliwiec. Podczas oblotu próbnego, rozbił się w Warszawie. Ciężko ranny, zmarł w szpitalu.
74. Pustowójtówna Henryka, zamężna Loewenhardt (1838-1881) – działaczka niepodległościowa. W 1861 r. przybyła do Lublina i stała się główną inicjatorką manifestacji patriotycznych w mieście.
75. Radziszewski Idzi (1871-1922) – ksiądz, profesor. 12 XI 1918 r. założył w Lublinie katolicką wyższą uczelnię, nazywaną UL, a następnie – KUL, zostając jej pierwszym rektorem.
76. Riabinin Jan (1878-1942) – historyk, archiwista. W lubelskim archiwum porządkował akta, wydając przewodniki archiwalne, m.in. Materiały do historii Lublina.
77. Rogowski Ludomir (1881-1954) – kompozytor. Urodzony w Lublinie. W 1926 r. artysta wyjechał na stałe do Dubrownika, gdzie napisał „Hymn Dubrownika”.
78. Ruszel Paweł (1593-1658) – dominikanin, teolog. Założył przy klasztorze wyższą uczelnię Studium Generale, działającą w latach 1644-1686. Był wielkim krzewicielem kultu relikwii Krzyża Świętego..
79. Serwaczyński Stanisław (1790-1859) – kompozytor, skrzypek-wirtuoz. Koncertował w Lublinie, m.in. w salonie doktora Wieniawskiego, udzielając przy okazji lekcji młodemu artyście Henrykowi.
80. Singer Izaak Bashevis (1902-1991) – pisarz, laureat nagrody Nobla. W 1960 r. pisarz napisał powieść „Sztukmistrz z Lublina. W 1978 r. pisarz otrzymał literacką nagrodę Nobla.
81. Skłodowski Józef (1804-1882) – pedagog. W l. 1851-1862 był dyrektorem gimnazjum gubernialnego w Lublinie. Był dziadkiem noblistki Marii Curie-Skłodowskiej.
82. Słomkowski Antoni (1900-1982) – ksiądz, rektor KUL. W 1944 r. reaktywował KUL, zostając jego pierwszym powojennym rektorem. Był aresztowany przez UB i więziony do listopada 1954 r.
83. Smorawiński Mieczysław (1893-1940) – generał. Dowódcą Okręgu Korpusu Nr II w Lublinie. 20 IX 1939 r. został aresztowany przez wojsko sowieckie, a w 9 IV 1940 r. zastrzelony w Katyniu.
84. Staszic Stanisław (1755-1826) – duchowny, działacz polityczny i społeczny, geolog, geograf, pionier turystyki. W Lublinie był inicjatorem budowy neogotyckiego zamku i pomnika Unii Lubelskiej 1826.
85. Stompf Jan (1790-1836) – architekt, główny propagator neogotyku w Lublinie. Jego dziełami są: zamek, przeznaczony na więzienie, ogrodzenie przy kościele i budynek Komisji Obwodowej.
86. Szaniawski Klemens Junosza (1849-1898) – pisarz. Urodzony w Lublinie. Pisał opowiadania, o tematyce lubelskiej: Cud na kirkucie i Szpada Hamleta (o aktorze lubelskiego teatru).
87. Szapiro Meir, Szapira Majer (1887-1933) – rabin, rektor Jesziwy. Był głównym organizatorem budowy wyższej uczelni talmudycznej w Lublinie, otwartej w 1930 r. i jej pierwszym rektorem.
88. Stein (Sztejn) Józef (ok. 1760-1830) – lekarz, społecznik, filantrop. Od 1871 r. w Lublinie. Założył fundację na stypendia dla młodych studentów medycyny z ubogich rodzin z Lublina i Lubelszczyzny.
89. Ściegienny Piotr (1801-1890) – ksiądz, działacz chłopski. Zorganizował tajny Związek Chłopski, planując wybuch powstania zbrojnego. Po powrocie z Syberii zamieszkał w Lublinie.
90. De Tramecourt Jerzy (1889-1939) – urzędnik, działacz niepodległościowy. Po wybuchu wojny został aresztowany w przez Niemców i rozstrzelany w listopadzie 1939 r.
91. Tumidajski Kazimierz (1897-1947) – pułkownik WP. Po akcji „Burza” pod koniec lipca 1944 r. został aresztowany przez NKWD i wywieziony do obozu w Riazaniu, gdzie został uduszony.
92. Vetter Juliusz (1853-1917) – przemysłowiec, działacz społeczny. Wybudował szkołę ekonomiczno-handlową, szpital dla dzieci. Był inicjatorem wielu innych akcji charytatywnych.
93. Wadowski Jan Ambroży (1839-1907) – duchowny, historyk. Zasłużył się dla Lublina, pisząc monumentalne dzieło: Kościoły lubelskie, zawierające wiele cennych informacji o dawnym Lublinie.
94. Wieniawski Henryk (1835-1880) – kompozytor, skrzypek wirtuoz. Urodził się w Lublinie. W wieku 15 lat rozpoczął artystyczne tournee. Był pierwszym skrzypkiem dworu carskiego w Petersburgu.
95. Wiercieński Henryk (1843-1923) – powstaniec, działacz społeczny. Po powrocie z Syberii prowadził aktywną działalność publicystyczną i naukową. Napisał około 2 tysiące artykułów do około 70 gazet.
96. Witkowski Tadeusz (1904-1986) – architekt. Urodzony w Lublinie. Po wojnie – był obok Cz. Gawdzika głównym architektem powojennego Lublina, zasłynął głównie z budowy obiektów UMCS.
97. Wolski Mieczysław (1842-1904) – przemysłowiec. W 1875 r. zawarł spółkę Mieczysławem Łabęckim, uruchamiając fabrykę maszyn i narzędzi rolniczych jako „M. Wolski i S-ka”.
98. Wyszyński Stefan (1901-1980) – biskup lubelski, prymas Polski. W l. 1946-1948 jako biskup lubelski doprowadził do odbudowy zniszczonej katedry. Na frontonie jest jego motto biskupie „Soli Deo”.
99. Zelwerowicz Aleksander (1877-1955) – aktor, reżyser, pedagog. Urodzony w Lublinie. W czasie wojny ukrywał działacza Bundu i prezesa Rady Pomocy Żydom „Żegota” – Leona Feinera.
100. Zukertort Johann (1842-1888) – szachista, urodzony w Lublinie. W 1886 r. rozegrał pierwszy mecz o mistrzostwo świata z Wilhelmem Steinitzem. Jego partie są uważane za arcydzieła gry szachowej.

100. Jan z Nowego Sącza

Pełna setka – „Stu wybitnych lublinian i osób zasłużonych dla Lublina”! Ten poczet będzie uzupełniony o 2 osoby, które w moim przekonaniu zasługują na wyjątkowe wyróżnienie.
W piątek będzie austriacki lekarz i filantrop, a w sobotę – fotografik, który przez długie dziesięciolecia był „ambasadorem naszego miasta”. Postacią na czwartek jest człowiek, który dokonał wyczynu, wyróżniającego Lublin spośród innych miast Polski. Był nim Jan z Nowego Sącza:

100. Jan z Nowego Sącza (XV/XVI wiek) – inżynier. Problemem dla mieszkańców Lublina był deficyt wody. Toteż król Kazimierz Jagiellończyk w 1471 r. wydał dla miasta zgodę na budowę wodociągów. W 1506 r. wykonanie zadania – budowę wodociągu, długiego na kilka kilometrów zlecono inżynierowi z Nowego Sącza, rur-mistrzowi Janowi. Lubelskie dzieło mistrza Jana było skomplikowane technicznie: ze stawu na Wrotkowie, odległego około 4-5 km od centrum miasta został przeprowadzony kanał, obok którego przebiegał drewniany rurociąg z wodą pitną. Woda płynęła siłą grawitacji w wydrążonych pniach drzew, połączonych żelaznymi pierścieniami. Ścieki z miasta spływały rurą do pobliskiej Czechówki. Lubelski rurociąg był dumą miasta. Ale w 1655 r. do Lublina wkroczyły wojska moskiewsko-kozackie, potem szwedzkie i węgierskie. Urządzenia zostały zdewastowane, a biednych mieszkańców Lublina nie było stać na konserwację rurociągu. Toteż w 1673 r. został on zlikwidowany. Pozostałością po dawnym wodociągu jest nazwa Rury – dawnych jurydyk – folwarków klasztornych, znajdujących się po lewej strony Bystrzycy. Na następny wodociąg mieszkańcy Lublina czekali aż do końca XIX wieku.

99. Haczewski Feliks

Budowniczy pierwszego osiedla LSM wśród „Stu wybitnych lublinian i osób zasłużonych dla Lublina”. Postacią na czwartek będzie pierwszy znany nam lubelski inżynier, pochodzący z Nowego Sącza. W środę prezentujemy twórcę pierwszego osiedla LSM, które było wzorem dla następnych osiedli. Feliks Haczewski:

99. Haczewski Feliks (1907-1984) – architekt. Absolwent Wydziału Architektonicznego Politechniki Lwowskiej, autor projektu pierwszego osiedla im. Adama Mickiewicza na LSM w l. 1958-1959. Pochowany w Warszawie na Starych Powązkach. Założona w 1957 r. przez Stanisława Kukurykę Lubelska Spółdzielnia Mieszkaniowa, stała się wzorcem społeczno-kulturowym oraz architektoniczno-krajobrazowym Lublina i Polski. LSM, powstałe na terenie dawnych jurydyk klasztornych Rury (Bonifraterskie, Brygidkowskie, Jezuickie i Wizytkowskie). Haczewski, propagujący modernistyczne, funkcjonalne rozwiązania architektoniczne, z dużą ilością zieleni, przestrzenią wokół bloków, udekorowaną rzeźbami, z całą infrastrukturą osiedlową (szkoła, przedszkola, sklepy, punkty usługowe), stosowane już w Berlinie w latach dwudziestych XX w., reprezentuje grono architektów, tworzących inne osiedla: Oskara Hansena (najbardziej oryginalna architektura Os. Słowackiego), Antoniego Hermana (Os. Piastowskie i Os. Prusa), Tadeusza Bobko (Os. Krasińskiego), Janusza Linka (Os. Sienkiewicza i Os. Konopnickiej). Jedynym mankamentem LSM jest brak parkingów dla samochodów.

98. Fajfer (Feifer, Pfeiffer) Jan

Pierwszy znany lubelski przedsiębiorca wśród „Stu wybitnych lublinian i osób zasłużonych dla Lublina”. W środę będzie przedstawiony twórca pierwszego osiedla LSM. Postacią na wtorek jest Jan Fajfer:

98. Fajfer (Feifer, Pfeiffer) Jan (ok. 1500 – ok. 1560) – przedsiębiorca, papiernik. Pochodził ze Śląska. Wcześniej pracował w papierni w Mogile (obecnie Kraków). W 1538 r. uzyskał od króla Zygmunta I Starego dotację na budowę papierni we wsi Tatary przy Wielkim Stawie Królewskim, znajdującej się na granicy Lublina. Jego papiernia była murowana i miała dwa koła młyńskie. Po roku 1560 właściciel fabryki zmarł. Zakład po Fajferze przejął jego zięć, czeladnik Tomasz Wąs. Po pożarze w 1563 r. odbudował i rozbudował zakład, tworząc największą papiernię w całej Rzeczypospolitej, zasilaną czterema kołami. Rodzinną tradycję kontynuowali jego syn Adam Wąsowicz i wnuk Michał Wąsowicz. Pomyślność zakładu trwała do czasu najazdu wojsk moskiewsko-kozackich w 1655 r., który zniszczył groblę, tak że młyny stanęły. Po kolejnych najazdach Szwedów i Rakoczego naprawiono groblę, ale papierni już nie uruchomiono – cały zakład zamieniono na młyn, nazywany tradycyjnie papiernią. W II połowie XIX wieku rodzina niemieckich przemysłowców Krausse postawiła w tym miejscu młyn parowy. Papiernia Fajfera – Wąsa jest widoczna na najstarszym wizerunku Lublina Brauna i Hogenberga z 1618 r.

97. Doria-Dernałowicz Czesław

Budowniczy Domu Partii wśród „Stu wybitnych lublinian i osób zasłużonych dla Lublina”. We wtorek prezentowaną postacią będzie pierwszy znany lubelski przemysłowiec, właściciel największej papierni w Polsce. Postacią na poniedziałek jest architekt budujący i dom partii i gmach komendy MO i kościoły. Jest nim Czesław Doria-Dernałowicz:

97. Doria-Dernałowicz Czesław (1901-1993) – architekt. Urodził się w Stefanowie na Białorusi. Po wybuchu rewolucji październikowej w Rosji przybył z rodziną do Warszawy. W 1920 r. walczył z Rosją. Studiował na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. W 1936 r. przeprowadził się do Lublina. Podjął pracę architekta w Zarządzie Miejskim. Był również wykładowcą architektury w Państwowej Szkole Budownictwa w Lublinie. W l. 1936-1938 zaprojektował odrestaurowanie winiarni pod kamienicą Lubomelskich oraz dobudował trzecie piętro z attyką do kamienicy Konopniców. Ranny w czasie bombardowania Lublina w 1939 r., okupację spędził w mieście, projektując zabudowę przestrzenną Czechowa. Po wojnie opracował projekt odbudowy zakrystii akustycznej w katedrze i pałacu Czartoryskich w Lublinie. W l. 1950-1959 jako dyrektor biura „Miastoprojekt” przygotowywał inwentaryzację wielu obiektów zabytkowych. Projektował także nowe obiekty w mieście, jak: Dom Partii, gmach Wojewódzkiej Komendy MO, Technikum Chemiczne przy Al. Racławickich, Wydział Farmacji AM przy ul. Radziwiłłowskiej, rozbudowa konwiktu na KUL, modernizacja hotelu Europa. Zmarł w Lublinie.

96. Corrazzi Antoni

Neogotyckie dzieło architekta klasycyzmu. Postacią na poniedziałek będzie lubelski architekt XX wieku, budowniczy m.in. Domu Partii. Postacią na sobotę, wśród „Stu wybitnych lublinian i osób zasłużonych dla Lublina” jest Antoni Corrazzi:.

96. Corrazzi Antoni (1792-1877) – architekt. Urodzony w Livorno, w Polsce tworzył dzieła architektury w l. 1819-1847, zmarł we Florencji. Był propagatorem późnego klasycyzmu, ale pierwszym jego obiektem w Polsce była neogotycka Wieża Trynitarska z 1819 r. oraz klasycystyczny portyk przy katedrze. Wieża Trynitarska, która ma wysokość 65 m i taras widokowy na wysokości 42 m, jest dawną dzwonnicą, wybudowaną nad furtą klasztorną. Jej nazwa pochodzi od klasztoru trynitarzy, którzy w l. 1781-1814 byli właścicielami ogromnego kompleksu pojezuickiego: kościoła, klasztoru, kolegium i wieży-dzwonnicy. Po ustanowieniu diecezji lubelskiej w 1805 r., zdewastowany w tym czasie kościół został wytypowany na przyszłą katedrę, a na architekta podejmującego się renowacji świątyni i budowy wieży, wybrano Corrazziego. Sam artysta jest kojarzony z klasycyzmem i z Warszawą, ale Lublin szczyci się neogotycką wieżą. Portyk przy katedrze był wiele razy przebudowywany – zmieniano mu liczbę kolumn. Wieża jest jedną z wizytówek Lublina. Obecnie mieści się w niej Archidiecezjalne Muzeum Sztuki Religijnej. Ingres biskupa do odnowionej przez Corrazziego katedry nastąpił w 1832 r.

95. Arciszowa Wacława

Ciąg dalszy listy „Stu wybitnych lublinian i osób zasłużonych dla Lublina”. W trakcie publikacji tej listy następowała częściowa weryfikacja nazwisk. Kolejne osoby są w nowym porządku alfabetycznym. W sobotę będzie warszawski architekt, który swoją karierę artystyczną zaczynał w Lublinie. Postacią na piątek jest założycielka wielu lubelskich szkół. Jej szkoła otrzymała po wojnie imię innej, warszawskiej działaczki – jej rówieśnicy. Wacława Arciszowa:

95. Arciszowa Wacława (1870-1953) – nauczycielka. Urodzona w Żytomierzu na Ukrainie, ukończyła szkołę w Kamieńcu Podolskim, a następnie – studiowała w wolnej wszechnicy w Warszawie, zwanej Uniwersytetem dla Wszystkich. W czasie rewolucji w 1905 r. działała w Lublinie i w Nałęczowie w patriotycznej organizacji oświatowej „Światło”. Prowadziła w Nałęczowie tajne nauczanie dla dzieci i dorosłych oraz w Lublinie – zajęcia metodyczne dla nauczycieli. W 1912 r. założyła w Lublinie przy ul. Krakowskie Przedmieście 4-klasową szkołę dla dziewcząt, w której zasłynęła jako wspaniały nauczyciel, pedagog i dyrektor. W 1918 r. jej szkoła została przekształcona w 8-klasową szkołę. W 1920 r. przeprowadzono w jej szkole pierwszą maturę. Szkołę Arciszowej przeniesiono później na ul. Radziwiłłowską. W 1936 r. jej szkołę przekształcono w gimnazjum i liceum. W 1949 r. jej szkołę upaństwowiono jako tzw. IV LO w Lublinie, znajdujące się przy ul. Szkolnej na Czwartku, a w 1967 r. ta nowa szkoła otrzymała imię Stefanii Sempołowskiej – działaczki oświatowej i politycznej okresu zaborów. W opinii władz PRL, Wacława Arciszowa, jako założycielka szkoły, nie zasługiwała na jej patronkę.

94. Zukertort Johann

Geniusz szachowej gry kombinacyjnej – wśród „Stu wybitnych lublinian i osób zasłużonych dla Lublina”. W piątek przedstawię niedocenianą założycielkę wielu szkół żeńskich w Lublinie. Postacią na czwartek jet patron międzynarodowych turniejów szachowych, rozgrywanych w Lublinie – Jan Cukiertort:

94. Zukertort Johann (1842-1888) – szachista. Urodzony w Lublinie, jako Jan Herman Cukiertort, W 1855 r. wyjechał z rodzicami do Wrocławia, gdzie podjął studia medyczne. W wieku 19 lat nauczył się gry w szachy. Jego szachowym mistrzem był wrocławski matematyk Adolf Anderssen. W latach siedemdziesiątych XIX wieku Zukertort stał się czołowym szachistą świata. W 1878 r. wygrał turniej w Paryżu, a w 1883 r. – w Londynie. W 1886 r. odbył się w USA pierwszy szachowy mecz o mistrzostwo świata między Zukertortem a Wilhelmem Steinitzem. Po początkowej przewadze (4:1 po 5 partiach) Zukertort nie wytrzymał kondycyjnie trudów turnieju i przegrał mecz. Zukertort był wirtuozem gry kombinacyjnej – efektownej, widowiskowej i niezwykle dramatycznej. Jego partie są uważane za arcydzieła gry szachowej. Szachista był też obdarzony zdolnościami lingwistycznymi. Był dosyć oryginalny w poczuciu swojej tożsamości. Ewangelik, polski Żyd w zaborze rosyjskim, przyjął obywatelstwo niemieckie, a następnie brytyjskie. Jest bohaterem książki C. Domańskiego i T. Lisowskiego: „Arcymistrz z Lublina”. Szachista jest jedynym przedstawicielem sportu w cyklu 100 wybitnych postaci Lublina.

93. Zelwerowicz Aleksander

Aktor, reżyser, „Sprawiedliwy wśród narodów świata” w poczcie „Stu wybitnych lublinian i osób zasłużonych dla Lublina”. W czwartek prezentowaną postacią będzie urodzony w Lublinie, pierwszy szachowy wicemistrz świata – jedyny przedstawiciel sportu wśród wybitnych lublinian. Postacią na środę jest Aleksander Zelwerowicz:

93. Zelwerowicz Aleksander (1877-1955) – aktor, reżyser, pedagog. Urodzony w Lublinie, ukończył Klasę Dykcji i Deklamacji oraz Szkołę handlową Kronenberga w Warszawie. Jako aktor debiutował w 1896 r. Grał w teatrach Łodzi i Krakowa, a następnie był dyrektorem teatrów w Łodzi, w Wilnie i w Warszawie. Występował gościnnie w wielu miastach, m.in. w Lublinie. Zasłynął jako odtwórca ról komediowych. Zagrał w życiu około 900 ról. Jako reżyser wystawił około 280 przedstawień. W 1932 r. doprowadził do powstania Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej – pierwszej wyższej uczelni, kształcącej aktorów i reżyserów. Był jej pierwszym dyrektorem. W czasie II wojny światowej ukrywał działacza Bundu i prezesa Rady Pomocy Żydom „Żegota” – Leona Feinera. Po wojnie, w 1949 r. był delegatem na Kongres Obrońców Pokoju w Paryżu. Po śmierci artysta został pochowany na Cmentarzu Wojskowym w Warszawie. Jego imię nosi warszawska Akademia Teatralna. Po jego śmierci Żydowski Instytut Pamięci Yad Vashem uczcił jego pamięć tytułem „Sprawiedliwy wśród narodów świata”. W Lublinie na kamienicy gdzie się urodził, jest tablica poświęcona artyście, a w dzielnicy Czechów – ulica z jego imieniem.

92. Wyszyński Stefan

W poczcie „Stu wybitnych lublinian i osób zasłużonych dla Lublina” w środę będzie aktor i reżyser oraz dyrektor szkoły teatralnej. Postacią na wtorek jest człowiek, uwieczniony na dwóch lubelskich pomnikach, którego motto biskupie „Soli Deo” jest symbolem lubelskiej katedry. Jest nim kardynał Stefan Wyszyński:

92. Wyszyński Stefan (1901-1980) – biskup lubelski, prymas Polski, kardynał. Urodzony w Zuzeli nad Bugiem, kształcił się w Warszawie i w Łomży, a następnie w Seminarium Duchownym we Włocławku, gdzie w 1924 r. uzyskał święcenia kapłańskie. W l. 1925-1929 był studentem KUL, uzyskując doktorat. Od 1932 r. był redaktorem naczelnym miesięcznika „Ateneum Kapłańskiego”. W okresie II wojny światowej ukrywał się przed Gestapo w Laskach koło Warszawy, będąc kapelanem oddziału AK. Po wojnie został rektorem seminarium duchownego we Włocławku. W latach 1946-1948 był biskupem lubelskim, doprowadzając do odbudowy częściowo zniszczonej katedry. Jego motto biskupie „Soli Deo” (Jedynemu Bogu), znajduje się na frontonie odbudowanej katedry. Wyszyński jako biskup lubelski został wybrany na arcybiskupa gnieźnieńsko-warszawskiego i prymasa Polski. Jako prymas, pełniący funkcję w czasach stalinizmu i w późniejszym okresie PRL uchronił Kościół w Polsce przed rozbiciem go przez komunistów. Prymas został uhonorowany w Lublinie dwoma pomnikami – wraz z papieżem Janem Pawłem II na dziedzińcu KUL i przed kurią biskupią. Jego imię nosi też Szpital Wojewódzki przy Al. Kraśnickiej.